W dniu 28 czerwca 2025 r. wchodzą w życie przepisy Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/880 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie wprowadzania i przywozu dóbr kultury.
Dobro kultury definiowane jest przez Rozporządzenie 2019/880 jako każdy przedmiot, który ma znaczenie dla archeologii, prehistorii, historii, literatury, sztuki lub nauki, wymieniony w załączniku do ww. aktu. Problematyka obrotu dobrami kultury od dawna znajduje się w spektrum zainteresowania Unii Europejskiej. Rynek sztuki w ogromnym stopniu stał się źródłem finansowania międzynarodowej przestępczości, w tym grup terrorystycznych, które dzięki nielegalnemu handlowi dobrami kultury piorą brudne pieniądze, a także pozyskują środki na swoją działalność, zakup broni czy zabezpieczenia uzyskiwanych pożyczek i kredytów. Wobec powyższego, już w 2009 r., Rozporządzeniem Rady Europejskiej nr 116/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie wywozu dóbr kultury (Dz. Urz. UE L 39 z 10.02.2009, str. 1), uregulowano kwestię obowiązku uzyskiwania pozwoleń na wywóz dóbr kultury poza obszar celny UE. Kontynuując zwiększanie kontroli nad rynkiem sztuki i przeciwdziałanie nielegalnemu handlowi dobrami kultury, w 2019 r. przyjęto przedmiotowe Rozporządzenie 2019/880. Powyższy akt reguluje kwestię dopuszczalności przywozu dóbr kultury na obszar celny Unii Europejskiej, a także określa warunki i procedury ich przywozu, wskazując między innymi kategorie dóbr kultury, na przywóz których niezbędne będzie uzyskanie pozwolenia odpowiedniego organu państwa członkowskiego Unii Europejskiej, w którym dobra takie zostaną po raz pierwszy objęte procedurą celną w UE (w Polsce będzie to Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego), a także tych dóbr kultury, w przypadku których niezbędne będzie złożenie odpowiedniego oświadczenia importera. Zgodnie z częścią B załącznika do Rozporządzenia 2019/880 obiektami, które będą podlegać obowiązkowi uzyskania pozwolenia na przywóz na obszar celny UE będą dobra kultury starsze niż 250 lat, niezależnie od ich wartości:
- pochodzące z wykopalisk archeologicznych (w tym legalnych i nielegalnych), lub z odkryć archeologicznych na lądzie lub pod wodą;
- stanowiące elementy zabytków artystycznych lub historycznych, lub stanowisk archeologicznych, które zostały rozczłonkowane, w tym liturgiczne ikony i posągi, nawet wolnostojące, które były częścią większej całości, np. wystroju budynku kultu religijnego czy ołtarza. Zgodnie z częścią C załącznika do Rozporządzenia 2019/880, obowiązkowi złożenia oświadczenia będą natomiast podlegały następujące obiekty starsze niż 200 lat, o wartości co najmniej 18 tysięcy euro:
- rzadkie kolekcje i okazy zoologiczne, botaniczne, mineralogiczne i anatomiczne oraz przedmioty o wartości paleontologicznej;
- dobra związane z historią, w tym historią nauki i techniki, historią wojskowości i historią społeczną, życiem krajowych przywódców, myślicieli, naukowców i artystów oraz ważnymi dla danego kraju wydarzeniami;
- antyki, takie jak inskrypcje, monety i grawerowane pieczęci;
- przedmioty o wartości etnograficznej;
- przedmioty o wartości artystycznej, takie jak:
- obrazy, malarstwo i rysunki wykonane wyłącznie ręcznie na dowolnym podłożu przy użyciu dowolnych materiałów (z wyjątkiem wzorów przemysłowych i artykułów przemysłowych zdobionych ręcznie),
- oryginalne posągi i rzeźby z dowolnych materiałów,
- oryginalne ryciny, druki i litografie,
- oryginalne asamblaże i kompozycje z dowolnych materiałów,
- rzadkie manuskrypty i inkunabuły;
- stare książki, dokumenty i publikacje o szczególnym znaczeniu (historycznym, artystycznym, naukowym, literackim itp.), pojedynczo lub w zbiorach. Jednocześnie, przepisy Rozporządzenia 2019/880 przewidują zwolnienie z wymogu uzyskania pozwolenia na przywóz lub złożenia oświadczenia importera w następujących przypadkach (art. 3 ust. 4):
- gdy dobra kultury, o których mowa, są towarami powracającymi, tj. towarami, które przed wywozem miały status towarów unijnych i spełniają warunki określone w art. 203 ust. 1 rozporządzenia 952/2013 (Unijnego kodeksu celnego) dotyczące zwolnienia z należności celnych po ich powrocie i dopuszczeniu do obrotu w Unii (co do zasady w ciągu 3 lat);
- gdy dobra są objęte procedurą odprawy czasowej w celach edukacyjnych, naukowych lub badawczych;
- gdy dobra kultury są wysłane przez organ publiczny państwa trzeciego do miejsca zabezpieczenia w UE w celu zapobieżenia ich nieuchronnemu zniszczeniu;
- gdy dobra są objęte procedurą odprawy czasowej w celu wystawienia ich na sprzedaż na komercyjnych targach sztuki (w tym ostatnim przypadku trzeba przedstawić oświadczenie importera).
Szczegółowe informacje doprecyzowujące regulacje znajdujące się w Rozporządzeniu 2019/880 zawiera Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2021/1079 z dnia 24 czerwca 2021 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonania niektórych przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/880 w sprawie wprowadzania i przywozu dóbr kultury (Dz. Urz. UE L 234 z 2.07.2021, str. 67, dalej: Rozporządzenie 2021/1079).
Przepis art. 3 ust. 1 powyższego aktu wskazuje, że odprawa czasowa dóbr kultury na podstawie art. 3 ust. 4 lit. c) rozporządzenia 2019/880 dozwolona jest bez pozwolenia na przywóz lub oświadczenia importera w następujących celach:
- korzystania z dóbr kultury wyłącznie przez podmioty publiczne zajmujące się nauką, nauczaniem lub szkoleniem zawodowym i na ich odpowiedzialność do celów nauczania, szkolenia zawodowego lub badań naukowych;
- czasowego wypożyczania przez muzea lub podobne instytucje w państwach trzecich dóbr kultury należących do ich stałych kolekcji do muzeum publicznego lub podobnej instytucji na obszarze celnym Unii po to, aby te ostatnie prezentowały przedmiotowe dobra kultury publiczności lub wykorzystywały je w ramach przedstawień artystycznych;
- digitalizacji, tj. zachowania obrazów lub dźwięków w formie odpowiedniej do przekazywania i przetwarzania komputerowego przez podmiot odpowiednio wyposażony do tego celu, na odpowiedzialność i pod nadzorem muzeum publicznego lub podobnej instytucji;
- restauracji lub konserwacji przez zawodowych ekspertów na odpowiedzialność muzeum publicznego lub podobnej instytucji, pod warunkiem, że takie zabiegi lub postępowanie nie wykraczają poza czynności konieczne do naprawy dóbr kultury, przywrócenia ich do dobrego stanu lub zachowania ich w dobrym stanie.
Jak wskazuje art. 3 ust. 3 Rozporządzenia 2021/1079, Państwa członkowskie mogą także udzielać podobnego zwolnienia prywatnym lub półprywatnym podmiotom lub instytucjom, pod warunkiem udzielenia przez nie niezbędnych gwarancji, że dobro kultury zostanie zwrócone w dobrym stanie do państwa trzeciego po zakończeniu procedury odprawy czasowej.
Złożenie wniosku o uzyskanie pozwolenia na przywóz, złożenie oświadczenia importera lub wprowadzenie ogólnego opisu przywożonych dóbr, a także wydawanie samych pozwoleń na przywóz, realizowane będą wyłącznie w elektronicznym systemie ICG (Import of Cultural Goods). System ten, stworzony przez Komisję Europejską, będzie obsługiwany przez jednolity system celny Unii Europejskiej – Unijny System Wymiany Certyfikatów (EU CSWCERTEX). Umożliwia on szeroką wymianę informacji w ramach tzw. środowiska jednego okienka. W Polsce integracja z CSW-CERTEX odbywa się poprzez system PKWD-SINGLE WINDOW (Platforma Koordynacji i Wymiany Danych – Single Window), a krajowym koordynatorem ds. unijnego środowiska jednego okienka w dziedzinie ceł jest Centrum Kompetencyjne PKWD–Single Window, powołane w Izbie Administracji Skarbowej w Szczecinie.
Jednym z modułów systemu CERTEX jest TRACES, w którym w Polsce wymieniane są już informacje w kilku obszarach (między innymi dotyczących inspekcji sanitarnych, fitosanitarnych czy rybołówstwa). Od 28 czerwca br. dołączy tu również system ICG, obejmujący przywóz na obszar celny UE ww. dóbr kultury.
Wszystkie osoby prywatne i instytucje, które zamierzają sprowadzać wskazane w rozporządzeniu 2019/880 dobra kultury spoza obszaru celnego UE, w tym składać wnioski i oświadczenia lub wprowadzać opisy przywożonych dóbr w systemie ICG, muszą się w nim uprzednio zarejestrować, wchodząc na stronę https://webgate.ec.europa.eu/tracesnt/login. Niezbędne jest założenie konta użytkownika oraz konta instytucji (w przypadku osób prawnych), którego aktywacja musi zostać następnie jednorazowo potwierdzona przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Podczas rejestracji należy podać również swój numer EORI – niezbędny do przeprowadzenia procedur celnych. Jest on przyznawany osobom fizycznym i prawnym przez Krajową Administrację Skarbową. Instrukcja, jak należy go uzyskać znajduje się na stronie Ministerstwa Finansów: https://puesc.gov.pl/uslugi/eoriuzyskaj-numer-identyfikacyjny-na-potrzeby-importu-ieksportu-towarow. W ICG muszą się także zarejestrować podmioty, które zamierzają korzystać z opisanego wyżej zwolnienia w przypadku przywozu dóbr kultury w celach edukacyjnych, naukowych lub badawczych, w procedurze odprawy czasowej. W takim wypadku, podczas procesu rejestracji należy zaznaczyć w formularzu chęć posiadania statusu „beneficjenta zwolnienia”. Również taka rejestracja będzie musiała zostać następnie potwierdzona przez MKiDN.
Niezależnie od ww. zwolnienia z obowiązku uzyskania pozwolenia czy złożenia oświadczenia, importerzy muszą w każdym przypadku, dla potrzeb procedur celnych, wprowadzić do systemu ICG znormalizowany ogólny opis przywożonych dóbr kultury (art. 4 Rozporządzenia 2021/1079). W załączeniu do niniejszego pisma przekazuję opracowany przez Komisję Europejską przewodnik, który w przystępny sposób tłumaczy, jak przeprowadzić proces rejestracji w ICG. Szczegółowe informacje dotyczące treści Rozporządzenia 2019/880, funkcjonowania systemu ICG oraz sposobów wymiany informacji w jego ramach będzie można w najbliższym czasie znaleźć także na stronie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Omawiane rozporządzenie 2019/880 weszło w życie 27 czerwca 2019 r., jednak jego poszczególne przepisy, w tym te dotyczące konieczności uzyskiwania pozwolenia na przywóz dobra kultury spoza obszaru celnego Unii Europejskiej, a także składania odpowiednich oświadczeń, znajdą zastosowanie dopiero od momentu rozpoczęcia funkcjonowania wspomnianego systemu ICG, co nastąpi 28 czerwca 2025 r.
Zachęcamy do zapoznania się z webinarem dotyczącym wprowadzania i przywozu dóbr kultury opublikowanym przez Narodowy Instytut Dziedzictwa: https://www.youtube.com/watch?v=PcKP3orYx7g
Więcej informacji można znaleźć na stronie Narodowego Instytutu Dziedzictwa: https://nid.pl/przywoz/