Problematyka obrotu dobrami kultury od dawna znajduje się w spektrum zainteresowania Unii Europejskiej. Rynek sztuki w dużym stopniu stał się źródłem finansowania międzynarodowej przestępczości, w tym grup terrorystycznych, które dzięki nielegalnemu handlowi dobrami kultury piorą brudne pieniądze, pozyskują środki na swoją działalność, zakup broni czy zabezpieczenia uzyskiwanych pożyczek i kredytów.
Wobec powyższego już w 2009 r. Rozporządzeniem Rady Europejskiej nr 116/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie wywozu dóbr kultury uregulowano kwestię obowiązku uzyskiwania pozwoleń na wywóz dóbr kultury poza obszar celny UE.
Kontynuując zwiększanie kontroli nad rynkiem sztuki i przeciwdziałanie nielegalnemu handlowi dobrami kultury, w 2019 r. przyjęto Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/880 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie wprowadzania i przywozu dóbr kultury.
Powyższy akt reguluje kwestię dopuszczalności przywozu dóbr kultury na obszar celny Unii Europejskiej, a także określa warunki i procedury ich przywozu, wskazując między innymi kategorie dóbr kultury, na przywóz których niezbędne będzie uzyskanie pozwolenia odpowiedniego organu państwa członkowskiego Unii Europejskiej, w którym dobra takie zostaną po raz pierwszy objęte procedurą celną w UE, a także tych dóbr kultury, w przypadku których niezbędne będzie złożenie odpowiedniego oświadczenia.
Omawiane rozporządzenie weszło w życie 27 czerwca 2019 r., jednak jego poszczególne przepisy, w tym te dotyczące konieczności uzyskania pozwolenia na przywóz dobra kultury spoza obszaru celnego Unii Europejskiej, a także złożenia odpowiedniego oświadczenia, znajdą zastosowanie dopiero od momentu rozpoczęcia funkcjonowania specjalnie zaprojektowanego systemu elektronicznego, najpóźniej 28 czerwca 2025 r.
System ten, zwany ICG (Import of Cultural Goods), tworzony jest przez Komisję Europejską i będzie służył do składania wniosków o pozwolenie na przywóz dóbr kultury, składania oświadczeń dotyczących wwożonych dóbr kultury, wprowadzania opisu przywożonych dóbr, a także do wydawania samych pozwoleń. Obsługiwany będzie przez jednolity system celny Unii Europejskiej – Unijny System Wymiany Certyfikatów (EU CSW-CERTEX). Umożliwia on szeroką wymianę informacji w ramach tzw. środowiska jednego okienka. W Polsce integracja z CSW-CERTEX odbywa się poprzez system PKWD-SINGLE WINDOW (Platforma Koordynacji i Wymiany Danych – Single Window), a krajowym koordynatorem ds. unijnego środowiska jednego okienka w dziedzinie ceł jest Centrum Kompetencyjne PKWD–Single Window, powołane w Izbie Administracji Skarbowej w Szczecinie.
Szczegółowe informacje dotyczące funkcjonowania systemu ICG oraz sposobów wymiany informacji w jego ramach zawiera Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2021/1079 z dnia 24 czerwca 2021 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonania niektórych przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/880 w sprawie wprowadzania i przywozu dóbr kultury (Dz. Urz. UE L 234 z 2.07.2021, str. 67).
Wszystkie osoby prywatne i instytucje, które zamierzają sprowadzać dobra kultury spoza obszaru celnego UE, w tym składać wnioski i oświadczenia lub wprowadzać opis przywożonych dóbr w systemie ICG, muszą się w nim najpierw zarejestrować. Dokładny sposób rejestracji będzie znany w późniejszym czasie.
Jednocześnie powyższe rozporządzenie wykonawcze przewiduje również zwolnienia od obowiązku uzyskania pozwolenia w konkretnych przypadkach sprowadzania dóbr kultury w ramach odprawy czasowej. Zgodnie z art. 3 ust. 1 tego aktu odprawa czasowa dóbr kultury na podstawie art. 3 ust. 4 lit. c) rozporządzenia (UE) 2019/880 dozwolona jest bez pozwolenia na przywóz lub oświadczenia importera w następujących celach:
- korzystania z dóbr kultury wyłącznie przez podmioty publiczne zajmujące się nauką, nauczaniem lub szkoleniem zawodowym i na ich odpowiedzialność do celów nauczania, szkolenia zawodowego lub badań naukowych;
- czasowego wypożyczania przez muzea lub podobne instytucje w państwach trzecich dóbr kultury należących do ich stałych kolekcji do muzeum publicznego lub podobnej instytucji na obszarze celnym Unii po to, aby te ostatnie prezentowały przedmiotowe dobra kultury publiczności lub wykorzystywały je w ramach przedstawień artystycznych;
- digitalizacji, tj. zachowania obrazów lub dźwięków w formie odpowiedniej do przekazywania i przetwarzania komputerowego przez podmiot odpowiednio wyposażony do tego celu, na odpowiedzialność i pod nadzorem muzeum publicznego lub podobnej instytucji;
- restauracji lub konserwacji przez zawodowych ekspertów na odpowiedzialność muzeum publicznego lub podobnej instytucji, pod warunkiem że takie zabiegi lub postępowanie nie wykraczają poza czynności konieczne do naprawy dóbr kultury, przywrócenia ich do dobrego stanu lub zachowania ich w dobrym stanie.
Ponadto, jak wskazuje art. 3 ust. 3 omawianego rozporządzenia wykonawczego, państwa członkowskie mogą udzielać prywatnym lub półprywatnym podmiotom lub instytucjom na swoim terytorium zwolnienia na podstawie art. 3 ust. 4 lit. c) rozporządzenia (UE) 2019/880 w celach wymienionych w powyższym art. 3 ust. 1, pod warunkiem udzielenia przez nie niezbędnych gwarancji, że dobro kultury zostanie zwrócone w dobrym stanie do państwa trzeciego po zakończeniu procedury odprawy czasowej.
Należy jednak pamiętać, że aby skorzystać z opisanego zwolnienia podmioty i instytucje publiczne oraz upoważnione podmioty lub instytucje prywatne lub półprywatne muszą także zarejestrować się uprzednio w systemie ICG. Taka rejestracja musi być następnie potwierdzona w systemie przez odpowiedni organ państwa członkowskiego.
Niezależnie od zwolnienia z wymogów dotyczących dokumentacji określonych w art. 3 ust. 4 lit. b) i c) rozporządzenia (UE) 2019/880, wszyscy posiadacze dóbr kultury, przed złożeniem odnośnego zgłoszenia celnego, wprowadzają do systemu ICG, zgodnie z art. 4 rozporządzenia wykonawczego, znormalizowany ogólny opis dóbr.
Rozwiązania przewidziane w omawianym rozporządzeniu mają zacząć funkcjonować 28 czerwca 2025 r.
W związku z powyższym informujemy o konieczności rejestracji instytucji w systemie ICG, po rozpoczęciu jego funkcjonowania. Czynność ta będzie musiała następnie zostać potwierdzona przez odpowiedni organ państwowy. Dopiero po zakończeniu tej procedury będzie można przywozić dobra kultury wskazane w Rozporządzeniu 2019/880 spoza obszaru celnego Unii Europejskiej.
Jak już wskazano powyżej, nawet jeżeli instytucja znajdzie się w gronie tych zwolnionych z obowiązku uzyskania pozwolenia na przywóz dóbr kultury przy ich czasowej odprawie, będzie konieczność wprowadzenia do systemu ICG tzw. znormalizowanego ogólnego opisu przywożonych dóbr. W związku z tym rejestracja do systemu ICG i potwierdzenie w nim uprawnień są niezbędne.
Prosimy o zapoznanie się z treścią wskazanych wyżej rozporządzeń i nakładanymi przez nie obowiązkami. Wszelkie informacje techniczne dotyczące sposobu rejestracji w systemie ICG zostaną przekazane w późniejszym czasie.